M.Ö. 3900 yılında, Güneydoğu Avrupa’da bir bakır madeninde çalışan çalışanların yaşadığı zorluklar, tekerleğin evrimine yer hazırlamış olabilir. Madenin dar ve sıcak tünellerinde gün uzunluğu ağır maden cevheri taşıyan madencilerden biri, bir gün sıra dışı bir düzenekle üç kat fazla yükü tek seferde taşımayı başarınca bu durum dikkat çekti. O an, sırf madencilikte değil, tüm insanlık tarihinde büyük bir dönüşümün başlangıcı olmuş olabilir.
Karbon tarihlemesiyle elde edilen datalara nazaran bu taşıma düzenekleri, bilinen en eski tekerlekli taşıma örnekleri olabilir. Bu müşahede, Georgia Teknoloji Enstitüsü’nden uzay mühendisliği profesörü Kai James’in takımı tarafından yeni bir hipotezle destekleniyor.
Uzun yıllardır tekerleğin ahşap silindirlerden evrimleştiği düşünülse de bu geçişin nasıl gerçekleştiği meçhuldü. 1960’lardan itibaren birtakım araştırmacılar, silindirden tekerleğe geçiş teorisini sorgulamaya başladı. Silindirlerin düz, sert ve eğimsiz yerlerde tesirli olması, kullanım alanlarını epey kısıtlı kılıyordu. Ama bir madenin yapay ve kapalı ortamı, bu silindirlerin daha fonksiyonel olabileceği ülkü bir taban sunuyordu.
Kai James ve grubu bu ortamın, silindirlerin tekerleğe dönüşümünde kilit rol oynamış olabileceğini düşünüyor. Grup, tekerleğin evrimini fizikî kurallara ve mühendislik prensiplerine nazaran bilgisayar ortamında modelledi. Hedef, “mekanik avantaj” prensibinden faydalanarak, silindirlerin yapısını optimize eden bir evrimsel süreç ortaya koymaktı.
Simülasyonlar, yüzlerce silindir formunu karşılaştırarak, taşıma gücü ve dayanıklılık açısından en verimli tasarımı belirledi. Sonuçta algoritma, bugünkü tekerlek ve mil formunun en ülkü yapı olduğuna karar verdi. Bu süreçte her yeni tasarım, evvelkinden biraz daha başarılıydı. James, birebir sürecin binlerce yıl evvel madenlerde de yaşanmış olabileceğini öne sürüyor.
Bu evrimin birinci adımı, silindirlerin altına yerleştirildiği taşıma otomobillerine yarım daire halinde yuvalar eklenmesi oldu. Bu sayede silindirler otomobille birlikte hareket ediyor, eski metotta olduğu üzere öne taşınmaları gerekmiyordu. Vakitle silindirlerin temas noktaları aşındı yahut geçiş kolaylığı için inceltildi. Böylelikle, uçlarında geniş diskler olan ince çubuklara – yani birinci tekerleklere – ulaşıldı.
Bu teoriye nazaran, tekerlek bir anda icat edilmedi. Bilakis, tıpkı tabiattaki canlıların evrimi üzere, küçük fakat tesirli adımlarla ortaya çıktı. Değişik bir halde, 19. yüzyılda icat edilen bilyalı rulmanlar da bu evrimin bir yansıması. Bilyalar, tekerleğin atası olan silindirlerle birebir prensibe dayanıyor ve böylelikle tekerleğin evrimi, sembolik olarak tam bir döngüye ulaşıyor.
Kaynak: Sözcü
